ریاست باستانشناسی
- معلومات در باره ریاست باستانشناسی:
انستیتوت باستانشناسی افغانستان بار نخست به حیث یک اداره مستقل که قبلاً زیرنام شعبه حفریات درچوکات ریاست موزیم ملی ایفای وظیفه مینمود درسال ۱۳۴۶ در تشکیلات وزارت اطلاعات وفرهنگ عرض اندام نموده ، خدمات وفعالیت های استقامتی این ریاست درمجموع پژوهشی به سطوح ملی و منطقه وی بوده آنرا با درنظرداشت بخش های کاری تهیه و عرضه میدارد و تمامی فعالیت ها را در زمینه پیشبرد باستانشناسی در مستوای ملی و بین المللی هماهنگ و منسجم می نماید و نتایج آنرا اشاعه و تعمیم می بخشد که غرض تشریح کلیه امور مربوط به کارکرد های باستانشناسی چه تحقیقات مسلکی و تحقیقات میتودیک به منظور کشف و معرفی ساحات و آثار باستانی سرتا سرکشور جهت تکوین وتکمیل کرونولوژی علمی و تاریخی کشور در سطح منطقه به اجرای آن میباشد . و ضمناً در روشنایی و تحقق قانون حفظ آثارتاریخی و فرهنگی مکلفیت خویش میداند تا جهت سروی ، حفاری، حفاظت، تحقیق و مدیریت از ساحات باستانی پلانهای کوتاه مدت میان مدت و طویل المدت را درعرصه کاری طرح ریزی نماید. این ریاست باستانشناسان، ترمیم کاران ، سروی کننده گان و مهندسین مجرب داشته که فعالیت های خویش با هماهنگی ریاست های اطلاعات و فرهنگ ولایات اجرا مینماید.
- تاریخچه ریاست باستانشناسی:
انستیتوت باستانشناسی افغانستان در سال 1346 در تشکیل وزارت اطلاعات و کلتور وقت تاسیس گردید، اما قبل از آن زیر عنوان شعبه حفریات تحت اداره محترم احمد علی کهزاد که عمدتآ وظایف نقشه برداری ،تهیه را پورها ،گزارشات وطبقه بندی آثاررا طی سا لهای 1338-1339 درچوکات تشکیلاتی موزیم ملی داشته و شروع به فعالیت آغازنمود،این شعبه با کسب کادرهای تحصیل کرده از خارج کشوردر سال 1346هـ.ش مطابق 1967 م برای نخستین باراز ساختارتشکیلاتی موزیم ملی جدا وبحیث یک انستیتیوت مستقل به فعالیت آغاز نمود.که برای اولین بار تحت اداره محترم دوکتور شاهی بای مستمندی تحقیقات وحفریات علمی درساحه باستانی خم زرگر ولایت کاپیسا راه اندازی گردید،. بعداً درساحه باستانی هده ولایت ننگرهار و تپه مرنجان ولایت کابل ودیگرنقاط افغانستان تحقیقات علمی وحفریات ادامه پیداکرد، در نتیجه کاوش های علمی ستوپه ها، معابد، پیکرهای بودائی هدیه دهنده گان،سکه های طلائی کشف و بدست آمد که آثار منقول آن به موزیم ملی انتقال یافت و آثار غیر منقول آن در ساحات حفظ و نگهداری میگردید.
قبل از آنکه شعبه باستانشناسی در افغانستان تشکیل شود آثار باستانی که بازمانده های مواریس فرهنگی نیاکان ما میباشد توسط دشمنان این خطه باستانی به یغما برده شده و حفریات غیر قانونی(غیر رسمی) وغیر علمی در ساحات باستانی و تاریخی کشورما صورت میگرفت حفریات های علمی و غیر علمی باستانشناسی را در افغانستان میتوان به دو مرحله تقسیم نمود.
مرحله اول: بین سالهای 1823 الی 1922 میلادی را در برمیگیرد که بصورت غیر رسمی و غیر علمی بوده است.که ساحات باستانی ناگرهارای قدیم یا ننگرهار، کابل، کا پیسا ، بگرام و بامیان بوسیله نماینده های نظامی هند برتانوی از جمله چارلس مسون، هونیک بیرگر، مورکرافت، میتلانت، ویلیام سمپسون و کپتان تابوت مورد حفریات غیر قانونی قرار گرفت که از اثر آن ده ها اثر ناب باستانی شامل سر و تنه مجسمه های بودا و جعبات تبرک از دل ستوپه ها بیرون و از طریق هند به برتانیه انتقال یافته است.
مرحله دوم: بعد ازعقد نخستین قرارداد رسمی فی مابین دولت وقت افغانستان وکشورفرانسه (دافا) در سال 1922 میلادی ودیگر کشورهای علاقه مند به فرهنگ وتاریخ کهن افغانستان رسماً علمی و عملی آغاز یافت.
طوریکه معلوم است ریاست باستانشناسی در چوکات وزارت محترم اطلاعات وفرهنگ پا به عرصه وجود نهاد ومطالعه سیستماتیک وعلمی در خطه باستانی صورت گرفت که بعداً باستانشناسان افغان گاه مشترکاً باتیم های باستانشناسی کشور های ذیعلاقه وگاهی هم مستقلانه دست به مطالعه وحفریات علمی در ساحات مختلف افغانستان زدند که آثار بدست آمده را بعد از مطالعه وتحقیق تسلیم موزیم ملی افغانستان نموده اند که تحقیق ومطالعه آثارمکشوفه قدامت تاریخی کشور عزیز ما را از یکصد هزار سال قبل از امروز رسانیده آثار بدست آمده دشت ناور غزنی موئید گفتار فوق میباشد، تحقیقات باستانشناسی طی یک دهه جنگ های داخلی الی سالهای1382 از فعالیت باز مانده بود، و کار ها در عرصه سروی و کاوش های باستانشناسی دوباره آغاز گردید که از جمله میتوان سروی بعضی از ساحات باستانی در اکثریت ولایات کشور،حفریات باغ بابرشاه توسط تیم باستانشناسی افغان وآلمان وترمیم مجدد آن توسط ،سروی وحفریات توسط تیم افغان- جاپان ،فرانسه ،المان وایتالیا در بامیان، حفریات اطراف منار جام وتپه سردارغزنی توسط تیم افغان ایتالیا وحفریات تپه خواجه صفا، تپه نارنج و قول توت شهدای صالحین تپه کنجکی اوریاخیل ولسوالی پغمان، ساحات باستانی مس عینک ولایت لوگر و ساحه باستانی توپ دره ولایت پروان توسط تیم باستانشناسی افغان بصورت مستقلانه صورت گرفته است،
ریاست باستانشناسی افغانستان در سال 1360 به ریاست اکادمی علوم مدغم وتا شروع سال 1381 در چوکات تشکیلاتی اکادمی علوم وظایف خویش را به پیش برده که بالاخره در نتیجه سعی وتلاش رهبری وزارت اطلاعات وفرهنگ نظر به استقامت وظیفوی برحسب فرمان شماره (118) مورخ4/5 /1381 ریاست دولت از تشکیل ریاست اکادمی علوم مجزأ وباتمام دارائی های منقول وغیر منقول دوباره به تشکیل وزارت اطلاعات وفرهنگ مدغم گردید.
متاسفانه در سال 1389 به تعداد (11 ) تن از اعضای شامل تشکیل باستانشناسی که دارای موقف ورتب علمی بودند با تشکیل موجود ، ایشان از پیکره ریاست باستانشناسی جدا و به تشکیلات ریاست اکادمی علوم یکجا گردیدند، که بادرنظرداشت تراکم وثقلت کاری صدمه ی بزرگی را در تشکیل ریاست باستانشناسی رونما نموده واز همان تاریخ ریاست باستانشناسی به قلت تشکیل مواجه گردیده ولی با آنهم توانسته با وصف مشکلات عدیده که در راستای روشنگری مسایل تاریخی کشور وظایف خویش را در 34 ولایت با همکاری ریاست های اطلاعات و فرهنگ ولایت راه اندازی نموده وبرویت پلان های پیشبینی شده تدابیری رویدست داشته براساس استقامت کاری که اساسی ترین استقامت کاری ریاست باستانشناسی را سروی ساحات باستانی ، کاوش های باستانشناسی ، حفاظت ساحات باستانی ، جلوگیری از تخریب ، کاوش های غیر قانونی وغیر مجاز ، جلوگیری از قاچاق آثار باستانی ، ترمیم ووقایه آثار باستانی ، تسجیل آثار ، کشف ومعرفی ساحات باستانی ، مطالعه وتحقیق ادوار تاریخی وقبل التاریخ بطور مسلکی بالای ساحه وهم بگونه میتودیک تشکیل داده است.
اهداف ریاست باستانشناسی:
در کشور عزیز مان افغانستان در قدم نخست این علم روشنگر ابعاد تاریک ،یافتن گمشده ها،ویاپاسخ به چراها وچگونه های بیجواب است مثلاً:چرا وچگونه تمدن های بشری بوجود آمده اند،معابد،استوپه ها،آتشکده هابنأ شده اند.
پس به چنین سولات طوری پاسخ بایید داد که انسان اولیه بعد ازبدوپیدایش خویش به چیدن میوه های درختان وصید ماهی ها مبادرت ورزیده وزندگی خویش را از همین طریق مرفوغ میساخت. سپس از خوردن گوشت خام وغذای سرد دست کشیده وآتش را ذریعه سنگ چقماق کشف کرده و به هنر سفال سازی، فلزات گرانبها (طلا،نقره ،مس ومفرغ) دست یافته وبه ذوب فلزات پرداخت وبلاخره خط را اختراع کرده که تمام همین مسایل را میتوان از طریق علم باستانشناسی حل کرد وبه کمک این علم معما های تاریخ را حل وبه تکمیل مدارک تاریخی پرداخت،همچنین میتوان شیوه معماری وهنر آنان را روشن ساخت بنابرهمین ضرورت علم باستانشناسی بوجود آمد که در مراحیل نخستین خویش در قرن 15 میلادی در یونان وروم مورد توجه عتیقه پسندان آنزمان بطور ابتدائی قرار گرفت وآهسته آهسته به دیگر کشور های رو آورد وبلاخره به مراکز بزرگ تحقیقاتی مبدل گردیده است.
- دیدگاه :
ریاست باستانشناسی افغانستان همکاری مسالمت آمیز را با تفاهم وهم پذیری بین مردم ، اقوام ومذاهب بااستفاده از ترویج وحفاظت میراث های فرهنگی وجیبه خویش میداند . فرهنگ ها قابل تغییر ونفوذ پذیر بوده اما نظر به محدودیت ها با آسانی در حال تغییر نمی باشد ، آنها میتواند منازعات را ایجاد کند وهمچنان میتواند منازعات ودرگیری ها را متحول وحل نماید.